Categoriearchief: Algemeen

Columns: Perseïden

Dit boekje schreef ik in de zomer van 2017 in Lavidalle, Périgord, Frankrijk.
Het was de geboorte van mijn eerste echte prozaboek. Ik ben er blij mee en hoop van harte dat jullie het net zo leuk vinden om te lezen als dat ik het vond om te schrijven!

Columns Heleen Verleur 2017 ‘Perseïden’

Het boekje is te koop voor 10 euro onder de naam ‘Perseïden’. Je kunt dit bedrag overmaken naar NL52INGB0007v285045/Binnenkant Muziek ovv ‘Perseïden’. Het gaat niet alleen over vallende sterren, maar de columns gaan over allerlei uiteenlopende onderwerpen zoals flow, wijn, intuïtie, families, vleermuizen, weerstand, en nog veel meer.

Omslag boek 'Perseïden'
Omslag boek ‘Perseïden’

Enkele reacties:

Tess Doucet Dankjewel voor deze bundel! Gisteravond had ik hem uit. Yum! Ja, ja, ja, helemaal, en o die zeepbel, en laat je weten welke wijn het wordt? (over de onderwerpen zeepbel en wijn)

Wies de Haan Je verhalen zijn prachtig. Ik vind het vooral heel verrassend hoe afwisselend de sfeer is.

Trix de Jong (docente Nederlands) Zeer onder de indruk en dan ben ik nog maar bij het voorwoord! Mooi hoe je meandert rond je onderwerp en je aan het eind weer terugkomt.

Doelen halen of niet

Onderstaande artikel heb ik in z’n geheel overgenomen van de website https://sochicken.nl een website van Jelle Hermus, een helder-denkende man met antwoorden op allerlei levensvragen.
Dit stuk is zonder meer toepasbaar op een muziekinstrument leren bespelen. Lees maar zelf! 🙂

De reden dat je je doelen niet haalt – plus de oplossing

Je doelen halen 1
Je doelen halen 1
Je doelen halen 2
Je doelen halen 2
Je doelen halen 3
Je doelen halen 3

Ted-talk Daria van den Bercken

In deze Ted-talk (van al enige tijd geleden, maar daarom niet minder leuk! ;-)) vertelt pianiste Daria van den Bercken over haar passie voor muziek en haar passie voor muziek van Händel.
Daria speelt piano op ongebruikelijke plekken, nl in de lucht en achter een auto, en tijdens deze talk vertelt ze waarom ze dit doet..

Daria in de lucht: link naar Ted-talk

Daria tijdens een rit door A'dam
Daria tijdens een rit door A’dam

schermafbeelding-2016-09-23-om-15-50-52

Muziek geeft een beter leven

Het onderstaande artikel heb ik in zijn geheel gekopiëerd uit het Parool online.. omdat ik het wil bewaren en nog eens lezen af en toe.

Neuropsycholoog Erik Scherder: Muziek geeft een beter leven

Neuropsycholog Eric Scherder
Neuropsycholog Erik Scherder

08-01-16 10:42 uur – Bron: Het Parool

Scherder: ‘Bezuinigen op muziekonderwijs is idioot’ © Bob Bronshoff

INTERVIEW
Hoogleraar klinische neuropsychologie aan de VU Erik Scherder heeft zich verdiept in het effect van muziek op de hersenen. ‘Door muziek te maken worden taken opgelost die je als man van zestig minder goed zou doen, omdat er een leeftijdsgerelateerde achteruitgang is.’

Als je luistert naar muziek waar je van houdt, ontstaan samenwerkingen in de hersenen
Van de vorig jaar overleden dirigent Kurt Masur stamt de uitspraak: ‘voor iedere muziekdocent die je ontslaat, moet je honderd politieagenten aannemen’. Erik Scherder – hoogleraar in de neuropsychologie, die sinds zijn ontroerende tv-lezingen onder de paraplu van De Wereld Draait Door geliefd is bij de Nederlandse televisiekijker – is te veel wetenschapper om Masurs aansprekende oneliner zonder reserves te onderschrijven. Maar in feite impliceert hij iets vergelijkbaars als hij erop wijst dat muziek beluisteren, en vooral zelf muziek máken, enorm bijdraagt aan de ontwikkeling van het empathische vermogen.

Daar is namelijk wél onderzoek naar gedaan. Scherder: ‘Gottfried Schlaug heeft aangetoond dat bij kinderen die musiceren de verbindingsbalk tussen de beide hersenhelften, het corpus callosum, groter wordt. Die hersenhelften gaan daardoor beter met elkaar communiceren. En dat is ongelooflijk belangrijk.’
Hij pakt het plastic hersenmodelletje dat voor hem op tafel ligt, trekt de twee helften van elkaar, en wijst met de vingers naar de doorsnede.

‘Kijk, hier. Vooral de overbrugging van de voorkant, orbitofrontaal, naar achteren is enorm belangrijk voor de sociale cognitie. Empathie dus. Bij musici zie je het volume van dit soort baansystemenen sterk toenemen.’

Maakt het nog uit wat voor muziek er dan beluisterd of gespeeld wordt?
‘Over dat luisteren, daar is literatuur over. Ze hebben non-experts naar allerlei soorten muziek laten luisteren, klassiek, tonaal en atonaal, maar ook heavy metal. In die studies kwam heavy metal eruit als angst- en stressverhogend. De hartfrequentie gaat omlaag en de bloeddruk gaat omhoog. Dat is een klinisch symptoom van mensen die heel lang chronische stress ervaren. Die muziek heeft dus een negatieve impact op je systeem – als je er niet van houdt tenminste.’

Scherder pakt zijn laptop erbij en scrollt door de resultaten. Fascinerende aanblik. Hoe langer de rode lijn, hoe sterker het gevoel van agitation bij de luisteraar. Bij een lange groene lijn is sprake van veel joy. Scherder laat zien hoe de lijnen bij klassieke muziek eruitzien. Een prachtlied van Schumann: erg groen, dus veel joy. Arnold Schönbergs Erwartung: heel erg rood. Overigens slaat ook de Hammerklaviersonate van Beethoven behoorlijk rood uit. Daar houden de non-experts dus ook niet van.

‘Maar als je luistert naar muziek waarvan je houdt, en dat kan dus ook Beethoven of Schönberg of heavy metal zijn, dan zie je heel andere waarden en dat is ook best logisch. Als je er niet van houdt, doet alleen de pariëtaallob het een beetje aan de achterkant; de precuneus wordt actief. Hou je er wel van, dan zie je in de hersenen allerlei samenwerkingen in het netwerk ontstaan, waarbij niet alleen de pariëtaallob, maar ook de dorsolaterale prefrontale cortex een rol speelt. En dat is eigenlijk wat je wil.’

Scherder, eeuwig de bevlogen docent, neemt even het heft in handen. ‘Bij onderzoek naar het werkgeheugen bij musici en niet-musici is gekeken waar ze het meest door worden afgeleid: door tonale of door atonale muziek op de achtergrond, terwijl ze met iets anders bezig zijn. Wat denk je?’

Ik denk dat atonale muziek het meeste afleidt, maar ik zit fout. ‘Bij musici leidt tonale muziek het meeste af! Dat komt omdat die muziek verwachtingspatronen in werking zet. Hoe gaat dit stukje verder? Wat gebeurt er? Dat bezet de cognitie stukken meer dan bij atonale muziek. Leuk hè?’

Scherder is inmiddels ook zelf aan het musiceren geslagen. Hij speelt nu twee jaar viool. ‘In het programma dat ik met de Finse violist Pekka Kuusisto donderdagavond in het Concertgebouw mocht doen, kom ik in het donker spelend op. Simpel melodietje. Het lijkt natuurlijk nergens op en dat zeg ik ook tegen het publiek. ‘U vond het niks, en ik ook niet. Maar laten we even in mijn brein kijken. Wat zien we: de prefrontale cortex doet echt supergoed mee!’ Er worden daardoor taken opgelost die je als man van zestig anders minder goed zou doen, omdat er een leeftijdsgerelateerde achteruitgang is.’

Muziekmaken is dus op alle denkbare fronten levensbevorderend. Hoe rijmen we dit met de teloorgang van het muziekonderwijs?
‘Dat is niet te rijmen. Het is idioot. Ik laat geen gelegenheid onbenut om dit te benadrukken.’ Hij wijst op projecten, ook in Amsterdam, waar kansarme kinderen met muziek in aanraking worden gebracht, wat op den duur allerlei economisch meetbare voordelen voor de maatschappij oplevert, om nog maar te zwijgen over de persoonlijke ontwikkeling van de kinderen zelf. Waarom stelt Den Haag daar dan niet veel meer geld voor beschikbaar, zou een vraag kunnen zijn.

Scherder: ‘Met de politiek aan tafel komen is lastiger dan je denkt. We hadden ooit vijf afspraken met de Tweede Kamercommissie van de PvdA en die zijn alle vijf afgezegd. En niet door mij. Ik zou zeggen: laat me net zoals die Franse econoom Piketty in de Tweede Kamer even een powerpointpresentatie houden om te tonen waar de centen heen moeten. Kost ze een half uurtje.’

(Door: Erik Voermans)

Sponsoractie ‘Help een kind aan een instrument’

Beste ouders,

In het kort komt deze actie van de ‘Europian Suzuki Association’ hier op neer: om kinderen over de hele wereld (vooral in arme landen) de kans te geven een instrument te leren bespelen.

Als alle kinderen hier in Nederland (en in andere landen waar men zich dit kan veroorloven) gesponsord één keer voor de buren spelen, of één keer op school, dan zijn er al weer wat kinderen (in bv Afrika) geholpen. Vind sponsors en speel de sterren van de hemel! 🙂
Je kunt ook je studie tijd laten sponseren, per 15 minuten.

Print het sponsor formulier uit, en lever het bij mij in:

Sponsorship Form

dan zorg ik dat het terecht komt bij de juiste mensen.

Kind in township in Zuid-Afrika (Mamelodi)
Kind in township in Zuid-Afrika (Mamelodi)
Ik hoop dat jullie meedoen! Tegelijk geeft het misschien ook een ‘boost’ voor het studeren.
(een mooie bijkomstigheid. ;-))

Hartelijke groet,

Heleen

Dit is het bericht zoals het door de ESA werd gestuurd:

Starting next week! ‘Give a Child a Teacher’ fundraising campaign

Give a Child a Teacher
is a special Fundraising Campaign organised by the European Suzuki Association (ESA) to raise funds to give more children the opportunity of a Suzuki education in Europe, Middle East and Africa.

The campaign will start next week and run from 1 to 31 December 2015

Get involved. Give something back
The ESA are asking all Suzuki Teachers throughout the region to organise fundraising events with their students during the month of December (download a poster here)

These fundraising events can be –

Christmas Concerts
Sponsored practice (download a sponsor form here)
Christmas Workshops
Any other ideas

Photos and videos are welcome – please send these to the ESA Office and they will be posted on the ESA website

Monies can be paid to the ESA either by –
Bank transfer
PayPal
Download a donation form here
Payments by 31 January 2016 latest please

The total amount raised will be announced on the ESA website during February 2016.
A cheque will be presented at the BSI Gala Concert, Royal Albert Hall, London in March 2016.

The money will be donated to the European Suzuki Teacher Development Trust (ESTDT) which is a charity concerned with making Suzuki Teaching in music available to children in Europe, Middle East and Africa. The ESTDT do this by giving financial support to Suzuki Teacher Training projects in countries where there is a need.

The ESTDT have helped to give Suzuki Teachers to children in:
Russia Latvia Lithuania
Poland Estonia Turkey
Croatia Hungary South Africa

The project in South Africa began in the township of Mamelodi, with 100 eager students, 9 violins and a tree to teach under. Read South Africa’s story here – Mamelodi – the Mother of all Melodies

‘Talent Education, for the happiness of all children’
Dr Shinichi Suzuki

Copyright © 2015 European Suzuki Association, All rights reserved.
You are receiving this email because you are a member of the European Suzuki Association

Our mailing address is:
European Suzuki Association
45 Main Street
Upper Benefield
Oundle, Northamptonshire PE8 5AN
United Kingdom

Anna Enquist: Gasthoofdredacteur Trouw

Het verlangen naar de oppervlakte

Schrijfster Anne Enquist
Schrijfster Anne Enquist
Trouw gasthoofdredacteur ESSA Anna Enquist vraagt zich af: Hoe komt het dat onze cultuur de diepte zo drastisch afwijst?

Het publiek wordt verleid zich te verkijken op een glinsterend oppervlak, vol glamour en spanning vanwege het wedstrijdelement
In een poging om de televisiekijker in contact te brengen met klassieke muziek kocht de publieke omroep een programma van de BBC, waarin bekende mensen met elkaar de strijd aangaan wie het beste een symfonieorkest kan dirigeren.

Een professioneel orkest; een jury bestaande uit gerenommeerde musici en een aantal serieuze ‘coaches’ zijn erbij betrokken. Het achterliggende streven deugt, de bedoelingen van alle medewerkers zijn goed. ‘Maestro’ is best vermakelijk om naar te kijken.

Toch wringt er iets, bij mij althans. Wat gebeurt daar eigenlijk, op dat scherm? Wordt daar niet over een respectabel en ingewikkeld beroep gesuggereerd dat iedereen het wel kan?

Geen geluid
Als de boodschap van een programma zou zijn dat iedereen een hartoperatie kan verrichten was het huis waarschijnlijk te klein; als het om orkestdirectie gaat, protesteert er niemand. Toch zullen chirurg en dirigent elkaar niet veel ontlopen als je kijkt naar studiejaren, assistentschappen, specialisatie. Hoe komt het dat het een wel kan en het andere niet? Mijn pianodocent op het conservatorium zei wel eens: ‘dirigeren heeft één groot voordeel: het maakt geen geluid’, maar dat is een muzikantengrap. Wat de dirigent doet wordt hoorbaar in het geluid van het orkest. Wat je de dirigent ziet doen is het topje van een ijsberg die bestaat uit muzikale en historische kennis, partituurstudie, harmonie- en structuuranalyse, interpretatieve en technische beslissingen. Alle dirigenten zijn goed opgeleide instrumentalisten geweest en deden daarbovenop een directieopleiding, liepen stages en verzamelden ervaring.

In het televisieprogramma wordt het vak gelijkgesteld aan het zichtbare resultaat van al die studie en inspanning. Daardoor krijg je de indruk dat iedereen die op ritmische wijze voldoende kittige armbewegingen en gevoelvolle gelaatsuitdrukkingen kan produceren een dirigent is. Het publiek wordt verleid zich te verkijken op een glinsterend oppervlak, vol glamour en spanning vanwege het wedstrijdelement.

Kennelijk heeft de omroep er geen vertrouwen in dat je de kijkers zou kunnen boeien met een verhandeling over de werkelijke inhoud van het vak, met een gesprek waarin de dirigent een partituur met de luisteraar doorneemt en uitlegt waarom hij welk effect waar wil hebben, met een presentatie van hetzelfde stuk onder drie verschillende dirigenten zodat je de verschillen kan horen. Ik noem maar wat.

Muziekonderwijs als vast lesonderdeel op scholen is afgeschaft
Geen vanzelfsprekend belang
De omroep heeft waarschijnlijk groot gelijk. Wat op het scherm verschijnt moet spectaculair zijn, snel gaan, een spannende ontknoping hebben. Wat moeite kost, lang duurt en niet meteen resultaat oplevert is saai. Het programma is een poging van goedbedoelende, muziekminnende mensen om muzikaal ongeschoold publiek iets van belang aan te bieden. Muziek is niet meer vanzelfsprekend van belang.

Vroeger, ja, vroeger, toen er geen tv was, geen tablet en geen telefoon, toen doodden de kinderen de tijd met oefenen op een viool of gitaar, toen gingen ze elke week naar de muziekschool om hun kleine vorderingen te laten horen en soms het wonder mee te maken dat wat ze speelden ineens muziek werd. Vroeger hoorden geduld en het uitstellen van directe bevrediging erbij. Je moest ook een paar jaar woordjes en grammatica leren voor je een boek kon lezen in een vreemde taal. Dit soort bezigheden op de lange baan waren gewoon en werden positief gewaardeerd.

Dat is niet meer zo. Muziekonderwijs als vast lesonderdeel op scholen is afgeschaft en soms vervangen door een enkel project als er een muzikaal bevlogen docent is, of door een toevallige samenwerking met een plaatselijk orkest. De muziekscholen waar kinderen een instrument konden kiezen en leren bespelen zijn grotendeels opgeheven. Zou de politiek begrijpen welk effect dit zal hebben op de zaalbezetting bij concerten in de toekomst?

Vioolvirtuoos
Klassieke muziek is ‘moeilijk’, je beleeft er meer aan als je er iets van weet, als je de taal hebt leren verstaan. Een melodie van de begeleiding onderscheiden, een middenstem horen, een harmonische lijn volgen, structuur en vorm van een sonate of suite herkennen, timbres van verschillende instrumenten thuisbrengen. Echt luisteren.

Al die dingen leren kinderen als ze muziekonderwijs krijgen. Ze zitten niet op de muziekschool om allemaal vioolvirtuoos te worden, maar om, door het dagelijks oefenen, de samenspraak met de docent en het spelen in ensembles, thuis te raken in de taal van de muziek. Als dat lukt zullen ze in hun volwassenheid met plezier naar een Mozartsymfonie luisteren en naar het Concertgebouw komen om de voortgang van de muziekgeschiedenis te volgen. Zo krijg je nieuw publiek.

Dagelijks studeren op iets moeilijks heeft op kinderen nog een ander belangrijk effect: concentratie, frustratietolerantie, geduld. Ze leren dat niet alles makkelijk is, dat stug doorzetten, ook als je geen direct resultaat boekt, op termijn iets wonderbaarlijks oplevert. De moeizaam verworven klanken krijgen uiteindelijk een diepere betekenis: muziek! Een gouden ogenblik.

© Kwennie Cheng.

Symptomen moeten weg, liefst zo snel mogelijk. De patiënt denkt verkeerd, hij moet nieuwe gedachten aanleren in vijf zittingen
Dat is kinderen van nu niet meer gegund. Als ze geluk hebben worden ze in een ‘leerorkest’ geplaatst, met een instrument dat ze niet mee naar huis mogen nemen. Eens in de week doen ze alsof ze orkestmusicus zijn. Een spel, een toneelstuk. Glinstering aan de oppervlakte.

Wat ging er verloren? Geduld, doorzettingsvermogen, vlijt. Interesse voor de ontstaansgeschiedenis van een fenomeen, voor de structuur, de gelaagdheid die onder de oppervlakte verscholen gaat, belangstelling voor de diepte onder het direct zicht- en hoorbare.

Symptoom
Dit verlies zie je ook op het gebied van de psychotherapie. Waar het vroeger gewoon was, en aanzien had, om jarenlang, tot in het absurde toe, de achtergrond van neurosen uit te spitten op de analysebank, geldt die therapievorm tegenwoordig bijna als kwakzalverij. Psychotherapie is verworden tot symptoombestrijding. Het besef dat een symptoom het topje is van een akelige ijsberg van onbewuste tekorten of conflicten, ontstaan in de ontwikkelingsgang van de patiënt, wordt als irrelevant beschouwd. Symptomen moeten weg, liefst zo snel mogelijk. De patiënt denkt verkeerd, hij moet nieuwe gedachten aanleren in vijf zittingen, met huiswerk. Hij wordt gekweld door nare voorstellingen; die moeten op de vlucht gejaagd door snelle oogbewegingen, opgeroepen door een heen-en-weer dansende lepel.

Ik wil hier niet denigrerend over doen. De nieuwe, snelle therapievormen zijn een bruikbare aanwinst. Sommige patiënten zijn niet gebaat bij het bewust maken van onderliggende conflicten, of niet in staat de ontdekkingen op een zinvolle manier te integreren. Dat de therapeut dan toch iets aan kan bieden is zonder meer prettig.

Waar het mij om gaat is de teloorgang van een denkwijze: het symptoom verdient respect, het vertegenwoordigt de manier waarop de lijder eraan tot nu toe overeind is gebleven, het is de uitingsvorm van dieperliggende ellende waar hij niet op een andere manier mee uit de voeten kan. Het symptoom heeft een functie en dient geanalyseerd te worden: wanneer is het ontstaan, in reactie waarop, wat drukt het uit?

Niet veroordelend
In de psychoanalytische therapie is haast contraproductief. Rust, tijd en frustratietolerantie zijn belangrijke factoren. Therapie gaat over zaken die de patiënt verdriet of schaamte bezorgen en waarover hij het liever niet heeft. Wat er gebeurd is in het weggewerkte verleden, wat er spookt in de diepte van het gevoelsleven, is niet voor niets overdekt en vertaald in symptomen.

Datgene waar ik mijn hele leven plezier in heb gehad, wat ik van waarde vond, lijkt verloren te gaan
De therapeut lijkt wel wat op de vioolleraar die wekelijks naar de vorderingen van zijn leerling luistert: aandachtig, niet veroordelend, vol vertrouwen dat er uiteindelijk een resultaat tot stand komt waarmee beter te leven valt dan tot nu toe het geval is geweest. Therapeut en leraar stimuleren de nieuwsgierigheid van patiënt dan wel leerling, ze tonen respectvolle aandacht voor schijnbaar triviale details, ze proberen de gegevens van elke sessie in te passen in de levens- of leergeschiedenis van de ander. Ze laten merken dat het proces op zich zinvol is.

Dit stuk gaat over verlies. Datgene waar ik mijn hele leven plezier in heb gehad, wat ik van waarde vond, lijkt verloren te gaan. De klassieke muziek, de inzichtgevende psychotherapie.

Hoe staat het ervoor met de literatuur? Ik vrees dat daar een vergelijkbare ontwikkeling aan de gang is. Het literatuuronderwijs moet zich bedienen van snelheid en schittering om de aandacht van de leerlingen vast te houden. Kinderen zijn dag en nacht bezig met elektronische communicatiemachines, ze hebben geen tijd om een boek te lezen. Als je in een roman afdaalt, verlies je het contact met de oppervlakte – dat gaat niet, nu.

Voorleesmoment
Mijn zoon doorliep een gerenommeerd gymnasium zonder één les over poëzie te krijgen. Dan is het niet vreemd dat mensen van zijn generatie geen gedichten lezen, want ook dat moet je leren. Er wordt trouwens wel naar gedichten geluisterd, op festivals waar de dichters optreden tussen aantrekkelijke bands. Dan zitten de zalen vol, maar de verkoop van dichtbundels is bedroevend.

Het gaat om de vervoering van het voorleesmoment, niet om de afdaling in het gedicht.

Hoogtepunten in het proza zijn tegenwoordig niet de ‘verzonnen’ romans, maar de boeken met een waargebeurd verhaal. Het turbulente leven van een voetbalheld, de tragische liefde tussen beroemdheden, het verhaal over de dood van het kind van de schrijver. De sensatie van het ‘echte’, het blijven in het hier-en-nu, maken dergelijke boeken populair.

Als ik niet uitkijk lijk ik wel een bejaarde die alles van vroeger beter vindt en nieuwe uitings- en belevingsvormen die zij niet begrijpt, afkeurt. Zo is het niet. Ik bekijk de vernieuwing met belangstelling – mijn kleinkinderen groeien erin op – en vraag me af wat die betekent voor de persoonlijkheidsontwikkeling, de relatievorming, het vermogen alleen te zijn. Niet de behoefte aan afkeuring drijft mij, maar de nieuwsgierigheid naar de oorzaak. Hoe komt het dat de huidige cultuur de diepte zo drastisch afwijst?

De huidige oppervlaktecultuur is een regressieve beweging, terug naar de kindertijd
Goed, we willen nu snelheid, spanning en schittering. Dat komt door de computer, zou je zeggen, maar dat die, en alles wat ermee samenhangt, zo totaal omhelsd wordt door al die twitteraars en facebookers moet toch ook een reden hebben? Elk symptoom heeft een functie; wat is de functie van de hang naar glitter en vaart, van het verlangen naar de oppervlakte?

Het bedwingen van angst voor de diepte, denk ik. Voor stilstand, verstilling. Eenzaamheid, machteloosheid. Angst dat er niemand naar je luistert en je uiteindelijk alleen bent met je eigen gedachten en gevoelens. Als een klein kind in zijn bed in een donkere kamer. Monsters verschuilen zich achter de gordijnen en onder het bed houdt een draak zich voorlopig nog stil. Het kind is alleen in een onoverzichtelijke en onbegrijpelijke wereld waar een enorme dreiging van uitgaat. Niemand zal hem beschermen, niemand weet hoe bang hij is.

Concrete dreiging
In de allereerste levensfase waant het kind de ouders almachtig en in staat hem te behoeden voor alles wat hem bedreigt. Hij geeft zich totaal aan de ouders over, dat moet, anders is er geen overleven mogelijk. Naarmate de autonomie toeneemt raakt dit vertrouwen aan het wankelen, en als de separatie voltooid is in de volwassenheid, is het wel duidelijk dat de redding niet van buiten zal komen. Niemand die je woordeloos begrijpt en zegt dat het goed komt. Je staat er alleen voor.

De dreiging is concreet: oorlogen, epidemieën, martelingen. Het bestaat allemaal echt en je kan het tegenwoordig met eigen ogen zien. Mensen sterven.

Het komt helemaal niet goed en er is geen redder.

Deze gedachten en gevoelens zijn nauwelijks te verdragen. Overgave aan bruis en glitter, voortdurend contact met iedereen, vermijden dat je ooit met jezelf alleen bent lijkt te helpen. De analogie met het opgroeiende kind is duidelijk: ook dat gaat op in zintuigelijke prikkels, fantaseert imaginaire vriendjes en probeert door te-doen-alsof de wereld in zijn greep te krijgen. Treinen besturen, branden blussen. Orkesten dirigeren. Het zijn maatregelen tegen de machteloosheid. De huidige oppervlaktecultuur is een regressieve beweging, terug naar de kindertijd.

Misschien valt ook religie als zodanig te benoemen; in de overgave aan een godheid wordt het besef van een almachtige ouderfiguur in stand gehouden. Iemand die je in de gaten houdt. De fantasie over een hiernamaals dempt de angst voor de ultieme leegte. Je bent niet alleen en alles komt goed. Mensen bezitten het vermogen tot totale overgave omdat ze dat in het begin van het leven nodig hadden. In de regressie kunnen ze daar naar terug bewegen. Het is niet voor niets dat alle volkeren, in alle tijden, goden en religieuze rituelen hebben bedacht.

Wat is daar nou erg aan, om met de naam van een Letter&Geest-rubriek te spreken?

Geldigheid
Mensen hebben hun afweer hard nodig om zich te handhaven tegenover de wisselvalligheden van het leven. Afweer wordt pas schadelijk als die massief en rigide is. Dan kost het in stand houden ervan zoveel energie dat er te weinig overblijft om gezond te functioneren. En er is kans op onbeheersbare doorbraak van het afgeweerde, met ontregeling als gevolg. Er is niets tegen regressie, mits die maar niet totaal en permanent is, en niet uit angst aan anderen wordt opgedrongen.

Hoe is zo’n flexibele afweer te bereiken? Door de dingen te doen die nu hun geldigheid hebben verloren. Romans en gedichten lezen waarin de auteur de angstaanjagende gevoelens in een geconstrueerde vorm oproept en daardoor benoembaar en hanteerbaar maakt.

Als de rigiditeit van de afweer echt een kwelling is die de groei van de persoonlijkheid tegenhoudt, kan inzichtgevende psychotherapie helpen. Samen met de therapeut, die niet schrikt en niet veroordeelt, de diepte in om te ontdekken wat daar leeft. Zolang als het nodig is. Hoe meer contact mensen hebben met hun werkelijke emoties, hoe meer ze zich in harmonie voelen, vreemd genoeg ook (of misschien juist) als het akelige gevoelens betreft. Daar is dan eindelijk een uitloop voor: ze mogen in het bewuste denken gerepresenteerd worden.

En de muziek?

Ik ben geneigd die als het ultieme redmiddel te beschouwen. De heilzaamheid van het praktisch musiceren, het geluksgevoel als je geconcentreerd aan het spelen bent. Maar vooral de wijze van omgaan met de ellende van de wereld en het leven. In muziek wordt de diepste wanhoop, het scherpste verdriet verklankt – zonder uitleg, zonder woorden. Diezelfde muziek biedt door haar schoonheid en structuur tegelijkertijd een onbegrijpelijke troost.

Wat zou het mooi zijn als het tij gaat keren en er, naast de jachtige glinstering aan de oppervlakte, weer ruimte komt voor de geheimen die schuilgaan in de diepte.

Anna Enquist (1945, pseud. van Christa Widlund-Broer) is musicus, schrijver en psychotherapeut. In 1997 won ze de Trouw Publieksprijs. Dit jaar is haar roman ‘Kwartet’ verschenen.

Het verlangen naar de oppervlakte
Anna Enquist − 22/11/14, 21:02

© Kwennie Cheng.